QIL KÖRPÜ

bax sirat körpüsü.
Q(Ğ)AŞİYƏ
QILMAN
OBASTAN VİKİ
Qıl
Saç və ya tük yaxud qıl — məməlilərin və onların əcdadlarının (terapsidlər) qoruyucu örtüyünün tərkib hissəsi. Filogenetik olaraq dəri örtüklərinin epidermisinin törəməsidir. Heyvanlarda tükdən hazırlanmış sıx örtük xəz və ya yun adlanır. Saçlar statik elektrik toplamaq imkanına malikdir. Saçın xarici örtüyü bir-birinin üstünə yığılan keratin pulcuqlardan yaranıb. Saçların görünən hissəsi sterjen adlanır. Dərinin altında qalan saçın hissəsi isə saç kökü (və ya saç soğanağı) adlanır. Soğanaq follikul adlanan tüklü torbayla əhatə olunmuşdur. Saç tipi follikulun formasından asılıdır: düz saçlar dəyirmi, azacıq qıvrım olan oval, buruq-buruq olan isə böyrəkvarı follikuldan artırlar. Hər tük üç qatdan ibarətdir.
Körpü
Körpü — çay, dərə, uçurum, su hövzəsi və istənilən fiziki məhdudiyyət üzərindən salınan süni mühəndis qurğusudur. Körpü bəşəriyyətin ən qədim ixtiralarından biridir.
Aparan körpü
Aparan körpü – avtomobildə dayaq rolu oynayan və qüvvəni sürətlər qutusundan aparan təkərlərə ötürən aqreqat. Aparan körpü kardan ötürməsindən və ya sürətlər qutusunun ikinci (aparılan) valından hərəkət alır və burucu momenti artıraraq, onu düz bucaq altında dəyişir (mühərriki uzununa müstəvidə yerləşən avtomobillərdə), hərəkətetdirici orqanlara (təkər, vərdənə, xizək) ötürür. Aparan körpü baş ötürücü, diferensial, yarımoxlar, tir, top və karterdən ibarətdir. Aparan körpülərin konstruksiyasındakı hərəkətetdirici orqanlar aparan-idarəolunan və idarəolunmayandır. Aparan körpü arxa və ya qabaqda ola bilər. Hər iki körpüsü aparan olan avtomobil tamintiqallı avtomobil adlanır.
Asma körpü
Asma körpü — göyərtənin (yük daşıyıcı hissəsinin) şaquli asqılarda asma kabellərin altına asıldığı bir körpü növü. Bu tip körpünün ilk müasir nümunələri 1800-cü illərin əvvəllərində inşa edilmişdir.
Ağ körpü
Ağ körpü — Ankaranın Yeniməhəllə ilçəsində yerləşən tarixi bir körpüdür. İstanbul yolu marşrutu üzrə, Ankara çayının üstündən keçir. 1222-ci ildə o dövrdə Ankara valisi olan Kızıl bəy tərəfindən tikilən bu körpü Bağdad ticarət yolunun keçmişdə istifadə olunan Ankara qovşağında yerləşir. Osmanlı dövründə əsgər və həcc ziyarətinə gedən insanların yanında karvanlara yola salındıqları və yola çıxdıqları nöqtə idi. 8 avqust 1959-cu ildə şəhər ərazisi kimi qeydiyyata alındıqdan sonra müxtəlif dövrlərdə təmir edilmişdir. 1960-cı illərdə Avtomobilyolları Ümumi Müdirliyi tərəfindən aparılan təmir zamanı beton doldurularaq yenilənmiş və nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti üçün bağlanmışdır. Uzun illərdir əhəmiyyətli bir nəqliyyat marşrutunun bir hissəsi olan Ağ köprü, indi yalnız piyadalar üçün açıqdır. Ağ köprü əsasən andezit daşından tikilib. Orta əsrlərin tipik tağlı körpüsüdür. Tədqiqatlar zamanı müxtəlif hissələrdə təmir-tikinti zamanı başqa daşlardan da istifadə edildiyi və binanın bəzi dövrlərdə sement tərkibli məhlulla bərkidildiyi anlaşılır.
Kosmik körpü
Kosmik lift, kosmik körpü, ulduz nərdivanı və ya orbital lift — planetdən kosmosa çıxmaq üçün təklif olunmuş nəqliyyat sistemi. Elmi fantastikanın mövzularından biridir. Bu konsepsiyaya əsasən planetin səthinə toxunan kabel kosmosa qədər uzanır və mərkəzdənqaçma qüvvəsi vasitəsilə sabit qalır. Kosmik maşınlar bu sistem vasitəsilə kosmosa daha rahat çıxa bilərlər. Kosmik liftin həm yanacaq, həm də təhlükəsizlik baxımından raketlərdən daha əlverişli olacağı düşünülür. Kosmik lift konsepsiyası ilk dəfə 1895-ci ildə rus raket alimi Konstantin Siolkovski tərəfindən təklif olunmuşdur. Kosmik liftlər elmi fantastika ədəbiyyatının mövzularından biridir. Artur Klarkın "Cənnət fəvvarələri" (1979) və Çarlz Şeffildin "Dünyalar arasında tor" (1979) romanları bu konsepsiyanı populyarlaşdırmışdır. Robert Haynlaynın "Fraydi" (1982) romanı da kosmik liftlərdən bəhs edir. Kosmik lift konsepsiyasının istifadə olunduğu ən məşhur əsər Kim Stenli Robinsonun "Mars" trilogiyasıdır.
Körpü döyüşü
Körpü Döyüşü 634-cü ildə Fərat çayı yaxınlığında Sasanilərlə Ərəblər arasında gedən döyüşlərdən biridir.
Körpü pavilyonu
Körpü pavilyonu (isp: Pabellón Puente) İspaniyanın Zaragoza şəhərində yerləşən və şəhərin vacib simvollarından biri sayılan bir binadır. Expo 2008 üçün İraq mənşəli, lakin İngiltərə vətəndaşı və Pritzker Memarlıq Mükafatının sahibi olan Zaha Hadid tərəfindən dizayn edilmişdir. 270 metr uzunluğunda, örtülü və gladiola bənzər bu tikili Ebro çayı üzərində yerləşir və La Almozara istiqamətini sərgi sahəsi ilə birləşdirir. Bina bir körpü kimi fəaliyyət göstərsə də, çox məqsədli bir sərgi sahəsi kimi də fəaliyyət göstərir. Expo 2008 zamanı bu yarmarkanı ziyarət etmək üçün hər saatda təxminən 10.000 ziyarətçinin bu körpüdən keçdiyi güman edilir. Zaha Hadid bu körpünün xarici örtüyü üçün şüşə yunla gücləndirilmiş dəmir-beton sistemindən istifadə etmişdir. Bu material ilə təxminən 29.000 fibreC adlandırılan, hər biri fərqli bir boz rəng çalarına malik olan üzlüklər ilə bu körpü örtülmüşdür. Expo 2008 üçün dizayn və inşa edilmiş Körpü Pavilyonu, bu yarmarkadan sonra sərgilər üçün bir məkan olaraq istifadə edilmək üçün yerli bir bank tərəfindən satın alınmışdır.
Quru körpü
Şota Şalikaşvili körpüsü (gürc. მშრალი ხიდი) — Gürcüstanın paytaxtı Tiflis şəhərində, Kür çayının hazırda qurumuş qollarından biri üzərində yerləşən avtomobil körpüsü. hazırda həmin qol torpaqla doldurulmuş və Zviada Qamsaxurdiya küçəsinin bir hissəsini təşkil edir. Sarbryuk körpüsü ilə birlikdə körpü paytaxtın Mtasmida və Çuqureti rayonlarını birləşdirir. Körpü yaxınlığında eyni adlı köhnə əşyaların satıldığı bazar vardır. İlk əvvəllər Kiçik Mixaylevski körpüsü (Böyük Mixaylevski körpüsünün davamı kimi) və ya Voronsov körpüsü (Qafqaz canişini Mixail Vorontsovun şərəfinə) adlanırdı. XX əsrin əvvəllərində körpü Nikolayevski adlanmağa başlayır. sovetlər dönəmində Kiçik Karl Marks körpüsü olaraq adlandırılır. 1933-cü ildə Kür çayının bu hissədən keçən qolu qurudulur. Nəticədə körpü Quru olaraq adlandırlır.
Qırmızı körpü
Qırmızı körpü (sərhəd)
Sınıq körpü
Qırmızı Körpü və ya Sınıq körpü, (gürc. წითელი ხიდი, Tsiteli Khidi) — Qazax rayonunda Gürcüstan ilə sərhədə olan və Ehram çayı üzərindən keçən körpü. Azərbaycanın orta əsrə aid olan nadir memarlıq incilərindən biridir. Xüsusi ad tikintidə istifadə olunmuş qırmızı daş üçün verilib. "Sınıq körpü" adı isə çay axınının 95 m aşağıda daha qədim körpünün xarabalarından gəlir. Qırmızı körpü XII əsr Azərbaycan memarları tərəfindən salınmışdır. Körpün uzunluğu 175 m və 4 aşırımlarda ibarətdir: 26,1 — 8,0 — 16,1 — 8,2. Tağtavanlar 22x22x4 sm kərpiçlərdən yığılıb. İşlək yolun eni 4,3 m, çıxışlarda isə 12,4 m. Arran ərazisində ilkin quruluşunu saxlamış yeganə çoxaşırımlı körpü Qırmızı körpüdür.
Tağlı körpü
Qudyalçay körpüsü (digər adı Tağlı körpü) — Quba rayonu ərazisində yerləşən körpü. Keçmis mühəndis tikililərindən dövrümüzə qədər qorunub saxlanılan abidələr içərisində mühüm tarixi-memarlıq əhəmiyyətinə malik olanlardan biri də Tağlı körpüdür. XIX əsrdə Quba qəzasında 7 körpü olmuşdur. Amma onlardan yalnız Tağlı körpü günümüzə qədər qorunub saxlanmışdır. Körpünün salınması zərurəti XVIII əsrin sonlarında, XIX əsrin əvvəllərində yaranmışdır. 1851-ci ildə Qudyalçayda dirəklər üzərində taxta körpü tikilmişdir. Lakin bu körpünün ömrü uzun olmamışdır. Bu səbədən onun yerində yeni körpü salmaq zərurəti yaranmışdır. Yeni körpünün tikintisinə 1894-cü ildə başlanmışdır. Körpünün tikintisi 78.000 manata başa gəlmişdir.
Təbii körpü
Təbii arx, təbii körpü və ya daha az tanındığı adıyla qaya arxı — qaya parçasının alt tərəfində meydana gələn təbii qaya forması.Təbii körpülər daxili qayalardan, sahil qayalarından, sahil xəttində yerləşən qayalardan, çaylardan və ya dəniz və çaylarda eroziyaya uğrayan təbii tağlardan formalaşır. Hal-hazırda mövcud olan ən böyük təbii kəmər Çində yerləşir. Təbii körpülər təbii bir arx və ya təbii bir körpü müxtəlif formalarda qaya altlarında formalaşırlar. Bu təbii kəmərlər aşınma prosesində pilləli olaraq daralırlar. Bu zaman pilləli olaraq çölə tərəf meyl edən uçurum meydana gəlir. Təbəqənin altında yumşaq qaya layında qayalıq sığınacaqlar formalaşır. Bunun nəticəsində divarlı dar bir körpü meydana gəlir. Dəniz, çay və eroziyaya məruz qalan ərazilərdə ilk nöbvədə uçurumlar formalaşır. Ayrılma prosesi (havaaltı proseslər) qayaların zəif olduğu sahələrdə mövcud olur və təbii kəmərlər də əsasən buralarda müşahidə olunur. Sahil ərazilərində təbii körpülər iki fərqli geologi quruluşla əlaqəli olaraq formalaşır.
Ulu körpü
Ulu körpü — Qax rayonu ərazisində yerləşən orijinal xüsusiyyətlərə malik qədim tarixi-memarlıq abidəsi. Körpü İlisu kəndinə gedən yolda Kürmükçayın üzərində salınmışdır. İnşa tarixi XVIII əsrə aid edilir. Dörd kərpic qalınlığındakı tağbəndin aşırımı 14,6 metrdir. Kənd ağsaqqallarının söylədiklərinə görə, körpü el sənətkarı usta Ömər tərəfindən inşa edilib. Deyilənlərə görə körpünün inşasında yumurta sarısından da istifadə olunub.
Uzun körpü
Uzun körpü — Ədirnədə, Ergene çayı üzərində, Anadolu ilə Balkanları bir-birinə bağlayan yeganə körpü və dünyanın ən uzun daş körpüsüdü. Keçmiş adı Ergene köprüsüdür(Cisri Ergene). Körpünün adı Ədirnə Uzunkörpü ilçəsinə vermişdir. Uzun körpü 1426–1443-cü ildə Osmanlı sultanı II Murad tərəfindən, dövrün baş memarı Müslihiddinə tikdirilib. Körpünün tikintisində baş memar Usta Muslihinddin ilə Memar Mehmed birlikdə çalışmışdılar. 1392 metr uzunluğu, 6.80 metr enində olan körpünün 174 kəməri vardır və 4 il ərzində inşa edildi. Kəmərlərinin bəziləri kəskin, bəziləri girdədir. Körpünün hündürlüyü və eni yer yer dəyişir. Bəzi bölmələrində selyaranlar və üstündə eyvanlar var. Daş sütunlar arasında fil, şir, quş fiqurları diqqət çəkir.
Ödənişli körpü
Ödənişli körpü, istifadəsi üçün pul rüsumu (və yaödəniş) tələb edilən körpüdür . Adətən körpünün sahibi olan özəl və ya ictimai qurucu, yaxud körpünün qoruyucusu qoyduğu investisiyanı bərpa etmək üçün ödənişli yollarda olduğu kimi keçid üçün sürücülərdən rüsum alır.
Əyri körpü
Əyri körpü — XII əsrdə Sivas şəhərində Səlcuqlular dönəmində Qızılirmaq çayı üzərində inşa edilən tarixi körpü. Sivasdakı köhnə Malatya quru yolu üzərində kəsmə daşdan inşa edilən körpünün dəqiq tikilmə tarixi məlum deyil. Ancaq 800 il əvvəl Səlcuqlu dövründə İpək yolu üzərindəki köhnə adı ilə Bağdad körpüsü yüzillərdi qorunub saxlanılır. 18 kəmərdən ibarət olub, 179 metr uzunluğunda olan körpünün eni 4.6 metrdir. 18 kəmərli köprü 12 kəmərdən sonra sol tərəfə doğru əyilərək tikilmişdir. Körpünün niyə əyri olmasına dair müxtəlif məlumatlar olmasına baxmayaraq, dəqiq səbəbi bilinmir. Keçmişdə suların çox axması səbəbi ilə körpünün yarıdan sonra bir dalğaqıran vəzifəsi görərək suyun gücünün azalması və körpünün yıxılmağının qarşısını almaq üçün belə inşa edildiyini düşünülür.
Körpü (dəqiqləşdirmə)
Körpü — çay, dərə, uçurum, su hövzəsi və istənilən fiziki məhdudiyyət üzərindən salınan süni mühəndis qurğusu.
Zəncirli körpü
Zəncirli körpü və ya Seçeni körpüsü Budapeştinin iki tarixi hissəsini — Buda və Peşti birləşdirən Dunay çayı üzərindəki asma körpüdür. 1849-cu ildə açılmış və Dunay çayı üzərində ilk daimi körpü olmuşdur. Körpü Macarıstanının iqtisadi və sosial həyatında mühüm rol oynadı və Buda və Peştin vahid Budapeşt şəhərində birləşməsi üçün stimullardan birinə çevrildi. Körpü, tikintisinin təşəbbüskarı və təşkilatçısı olan macar siyasətçisi Qraf İştvan Seçeninin adını daşıyır. Körpü İştvan Seçeni Meydanı və Adam Klark Meydanını birləşdirir. Körpünün sol sahilində Qreşem sarayı və Macarıstan Elmlər Akademiyası, sağda isə Sıfır Kilometr Daşı (Budapeşt) və Buda qalasına aparan Budapeşt Hill Qala funikulyoru nun aşağı stansiyası var. Yuxarı axınında Marqaret körpüsü, aşağı axınında Erzsebet körpüsü yerləşir. Körpü qraf Szeçeninin təşəbbüsü ilə 1839-cu ildə ingilis mühəndisi Villiam Tierney Klark tərəfindən layihələndirilib. Tikintiyə şotland mühəndis Adam Klark nəzarət edirdi. (V. Klark ilə qohumluq əlaqəsi yoxdur).
Daş körpü məhəlləsi
Daş körpü məhəlləsi — Gəncənin məhəllələrindən biri. Daş körpü məhəlləsinə Şıxəli Qurbanov, Təbriz küçəsinin sonu və Bağbanlar küçəsinin bir hissəsi aiddir. Daş körpü məhəlləsi şimaldan Xəlfəli, qərbdən Qaraməmmədli, şərqdən Qırıxlı, Talalı, cənubdan isə bağlar ilə həmsərhəddir. Məhəllə adının haradan qaynaqlandığına gəlincə, buraya Üç təpədən gələn su arxının üstünə daş ləpiklər düzülürmüş, məhz ona görə də əraziyə Daş körpü məhəlləsi deyilir. Məhəllə sakinlərinin çoxunu Daşkəsən bölgəsindən gələnlər təşkil edirlər. Onlar maldarlıq, bağçılıqla məşğul olurlar. Məhəllədə Qurbanlılar, Kərimlilər, Cabbarlılar, Muradlılar, Ocaqverdilər tayfaları olublar. Məhəllədə 1970-ci ilə kimi su dəyirmanı da olub. Sonralar isə yerində şəxsi evlər tikildi. Dəyirman Bala Bağbanla Daş körpü arasında tikildiyi üçün hər iki məhəlləyə aid sayılırdı.
Körpü idarəetmə sistemi
Körpü idarəetmə sistemi və ya BMS körpülərin dizaynı, tikintisi, istismarı və saxlanılması, onların idarə olunması üçün vasitədir. Mövcud vəsaitlər daha çox artdıqca, dünyada yol idarələri körpülərin idarə olunması ilə bağlı problemlərlə üzləşirlər və böyük infrastruktur obyektlərinin saxlanılması üçün ehtiyac artır. Köprü idarəetmə sistemləri tikinti inventar və yoxlama məlumat bazaları, texniki baxım, sistemli bir şəkildə təmir və reabilitasiya (MR & R) müdaxilələri, maliyyə resurslarının ayrılmasını optimallaşdırmaq və körpü istifadəçilərinin təhlükəsizliyini artırmaqda qurumlara kömək edir. Körpünün idarə edilməsində əsas vəzifələrə inventar məlumatlarının toplanması, müayinə, vəziyyətin və qüvvənin qiymətləndirilməsi, komponentlərin təmiri, möhkəmləndirilməsi və ya dəyişdirilməsi, və fondların ayrılmasının prioritetləşdirilməsi daxildir. BMS, xərclərin məhdudlaşdırılmasında xidmət proqramlarını formalaşdırmaq üçün körpü məlumatlarını idarə etmək vasitəsidir. BMS dörd əsas komponentdən ibarətdir: məlumatların saxlanması, dəyəri və pozulma modelləri, optimallaşdırma və analiz modelləri və funksiyaları yeniləmək. 1980-ci illərdə dövlət və federal səviyyələrdə effektiv və körpülərin idarə olunması sistemlərinin (BMS) inkişaf etdirilməsində əhəmiyyətli maraq görüldü.
Qırmızı körpü (sərhəd)
Qırmızı Körpü və ya Sınıq körpü, (gürc. წითელი ხიდი, Tsiteli Khidi) — Qazax rayonunda Gürcüstan ilə sərhədə olan və Ehram çayı üzərindən keçən körpü. Azərbaycanın orta əsrə aid olan nadir memarlıq incilərindən biridir. Xüsusi ad tikintidə istifadə olunmuş qırmızı daş üçün verilib. "Sınıq körpü" adı isə çay axınının 95 m aşağıda daha qədim körpünün xarabalarından gəlir. Qırmızı körpü XII əsr Azərbaycan memarları tərəfindən salınmışdır. Körpün uzunluğu 175 m və 4 aşırımlarda ibarətdir: 26,1 — 8,0 — 16,1 — 8,2. Tağtavanlar 22x22x4 sm kərpiçlərdən yığılıb. İşlək yolun eni 4,3 m, çıxışlarda isə 12,4 m. Arran ərazisində ilkin quruluşunu saxlamış yeganə çoxaşırımlı körpü Qırmızı körpüdür.
Qırmızı körpü (İrəvan)
Qırmızı körpü — Ermənistanın paytaxtı İrəvan şəhərində, Zəngi çayı üzərindəki dağılmış körpü. 1945-ci ildə Qələbə körpüsünün açılmasından öncə şəhəri Zəngi çayının sağ sahil ilə birləşdirən əsas və yeganə körpü idi. Qırmızı körpü adı onun tikildiyi vulkanik tufun rənginə əsasən verilmişdir. Əvvəllər Köhnə Zəngi körpüsü və Xoca Pilav körpüsü olaraq da bilinirdi. Kanakirdən olan zəngin bir tacirin vəsaiti ilə yenidənqurma işləri aparılmışdır. Körpünün inşası XII əsrə aiddir. Şəhərə gedən bütün karvanlar məhs bu körpüdən keçirdi. Körpü İrəvan qalası ilə Ağrı vadisini birləşdirirdi. 1679-cu ildə köhnə körpü zəlzələ nəticəsində dağılır, lakin 1680-ci ildə o yenidən tikilir. 1850-ci ildə rus mühəndisləri əvvəlki görünüşünü qoruyaraq körpünün təmirini həyata keçirdirlər.
Qız körpü (Şahindej)
Qız körpü (fars. قيزكرپي‎‎‎) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Şahindej şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 643 nəfər yaşayır (141 ailə).
Sınıq körpü (sərhəd)
Qırmızı Körpü və ya Sınıq körpü, (gürc. წითელი ხიდი, Tsiteli Khidi) — Qazax rayonunda Gürcüstan ilə sərhədə olan və Ehram çayı üzərindən keçən körpü. Azərbaycanın orta əsrə aid olan nadir memarlıq incilərindən biridir. Xüsusi ad tikintidə istifadə olunmuş qırmızı daş üçün verilib. "Sınıq körpü" adı isə çay axınının 95 m aşağıda daha qədim körpünün xarabalarından gəlir. Qırmızı körpü XII əsr Azərbaycan memarları tərəfindən salınmışdır. Körpün uzunluğu 175 m və 4 aşırımlarda ibarətdir: 26,1 — 8,0 — 16,1 — 8,2. Tağtavanlar 22x22x4 sm kərpiçlərdən yığılıb. İşlək yolun eni 4,3 m, çıxışlarda isə 12,4 m. Arran ərazisində ilkin quruluşunu saxlamış yeganə çoxaşırımlı körpü Qırmızı körpüdür.